Wielka Ucieczka do wolności. Muzeum obozu Stalag Luft III w Żaganiu.

W tym roku minęła 81. rocznica ucieczki 76 alianckich jeńców z żagańskiego obozu Stalagu Luft III. Kto jeszcze nie był w Żaganiu, to polecam zwiedzić zarówno poobozowe tereny jak i ciekawą ekspozycją w Muzeum Obozów Jenieckich.

W czasie II wojny światowej hitlerowcy upatrzyli sobie Żagań jako doskonałe miejsce do tworzenia obozów jenieckich. Do historii przeszły szczególnie dwa z nich. W założonym w 1939 roku Stalagu VIII C przetrzymywano ok. 49 tys. żołnierzy. Trzy lata później powstał obóz dla zestrzelonych lotników alianckich - Stalag Luft III.

Większość jeńców nie zamierzała czekać do końca wojny. Zresztą, nie wiedzieli oni, kiedy się ten konflikt zakończy i z jakim rezultatem dla Aliantów. Dlatego pragnąć być wolnymi ludźmi, próbowali uciekać z obozów. W 1943 roku, w całej III Rzeszy uciekło z obozów aż 33 tysiące jeńców. Jedną z najbardziej brawurowych była Wielka Ucieczka z żagańskiego obozu Stalag Luft III. Planowo miało uciec trzema wydrążonymi w ziemi tunelami nawet 500 jeńców.

Kopane jednocześnie trzy tunele nazwano „Tom”, „Dick” i „Harry". „Tom” został odkryty podczas jednej z rewizji, a wyjście z tunelu „Dick” w wyniku rozbudowy obozu znalazło się na terenie nowego sektora. Ostatnią szansą ucieczki pozostał 111 metrowy tunel „Harry”, do którego budowy wykorzystano wszystko, co można wykorzystać do tego rodzaju konstrukcji: deski z baraków i prycz, puszki i worki, z których zbudowano specjalną pompę dostarczającą powietrze.

Gdy tunel był już gotowy, chęć ucieczki zgłosiło 500 osób. Zakładano, że zdoła uciec ok. 200, stąd szczęśliwców wyłoniono drogą losowania. Ostatecznie, w nocy z 24 na 25 marca 1944 roku na wolność wydostało się zaledwie 81 aliantów. Dziś to miejsce możemy zobaczyć spacerując wzdłuż od strony ul. Lotników Alianckich gruntową drogą w kompleksie leśnym.

Pozostałości po obozowych budynkach.

Z 81 uciekinierów pierwszych pięciu niemiecki wartownik ujął już przy wyjściu. Z pozostałych 76 , którym udało uciec do lasu, tylko trzech wyrwało się z obławy nazistów i wróciło do swoich ojczyzn. Większość uciekinierów Niemcy złapali. Na rozkaz Hitlera mieli zostać rozstrzelani, lecz po interwencji jego współpracownika Göringa ostatecznie zdecydowano się stracić 50, w tym wszystkich sześciu Polaków: majora nawigatora Antoniego Kiewnarskiego, porucznika pilota Stanisława Króla oraz poruczników nawigatorów: Włodzimierza Kolanowskiego, Jerzego Mondscheina, Kazimierza Pawluka i Pawła Tobolskiego. To wydarzenie doczekało się nawet w 1963 roku hollywoodzkiej superprodukcji "Wielka Ucieczka" ze Steve'm McQueenem i Charlesem Bronsonem na czele.

Poniżej - obchody Wielkiej Ucieczki w marcu 2019 roku. Uczestniczył w nich ostatni żyjący świadek tego wydarzenia, Charles Clark, były jeniec Stalagu Luft 3 i prezes stowarzyszenia jeńców wojennych RAF.

Muzeum Obozów Jenieckich jest czynne cały rok, od wtorku do piątku w godz. 10.00 - 16.00 oraz w weekendy , w godz. 10.00 - 17.00 (W okresie od 1 listopada do 1 marca w soboty oraz niedziele muzeum jest czynne w godz. 10:00-16:00). Zebrano w nim wszystkie pamiątki, jakie do tej pory znaleziono na terenach poobozowych jak i te, które podarowały placówce sami jeńcy i ich rodziny. Bilet wstępu wynosi 15 zł, ulgowy - 10 zł, dzieci do lat 7 mają wstęp wolny. Wynajęcie przewodnika to koszt 50 zł za godzinę, w języku angielskim - 100 zł za godzinę. Wszelkie informacje oraz zgłaszanie wycieczek pod numerem tel.: (+48) 68 478 49 94, e-mail: muzeum@um.zagan.pl

Ekspozycje znajdują się w budynku głównym (projekcja filmów dokumentalnych o tematyce jenieckiej, zwiedzanie z przewodnikiem) oraz sąsiadującej z nim replice baraku nr 104 (rekonstrukcja izby jenieckiej, wystawy: “Tunel Dick”, “The Long March – ewakuacja żagańskich obozów jenieckich”, “Ucieczka pod kryptonimem The Wooden horse” oraz “The Great Escape”).

Przewodnik oprowadzi nas też po terenach obozowych, zobaczymy makietę tunelu, którym uciekali jeńcy a także zrekonstruowana wieża strażnicza. Po drodze dostrzeżemy też pozostałości po budynkach drugiego z obozów - Stalagu VIII C oraz cmentarze wojenne, w tym mogiłę żołnierzy napoleońskich, poległych w kampanii w 1813 roku.

Z okazji 80- lecia Wielkiej Ucieczki w ubiegłym roku na budynku Muzeum Obozów Jenieckich powstał piękny mural, upamiętniający zamordowanych po ucieczce sześciu polskich lotników: majora nawigatora Antoniego Kiewnarskiego, porucznika pilota Stanisława Króla oraz poruczników nawigatorów: Włodzimierza Kolanowskiego, Jerzego Mondscheina, Kazimierza Pawluka i Pawła Tobolskiego. To wydarzenie doczekało się nawet w 1963 roku hollywoodzkiej superprodukcji "Wielka Ucieczka" ze Steve'm McQueenem i Charlesem Bronsonem na czele.

W 2024 roku, z okazji 80. rocznicy Wielkiej Ucieczki z żagańskiego obozu Stalag Luft III na mieszkańców Żagania i okolic oraz turystów czekało wiele atrakcji.

Jedną z największych atrakcji był Cross Uciekiniera i Cross Żagański.

W tym roku obchody były skromniejsze, ale za to Cross cieszył się ogromną popularnością. Ponad pół tysiąca osób uczciło 81. rocznicę na sportowo, czyli biegnąć już w 49. edycji tej imprezy. Impreza na terenach poobozowych przy Muzeum Obozów Jenieckich tradycyjnie rozpoczęła się Crossem Uciekiniera. Dwie godziny później na 690-metrowym dystansie pobiegły dzieci, a o 18.00 odbył się bieg główny, w dwóch wariantach - na 5 i 10 km. Pora już prawie wieczorowa, aby wczuć się w klimat uciekających jeńców. W Crossie co roku biegnie blisko pół tysiąca uczestników we wszystkich kategoriach.